ડાયાબિટીસ વિશે પરિવારને શું જાણવું જોઈએ ??
**ડાયાબિટીસ શું છે?**
આપણું શરીર એક યંત્ર સમાન છે, જે સતત કાર્યરત રહે છે. આ યંત્રને ચલાવવા માટે ઉર્જાની જરૂર હોય છે, જે ગ્લુકોઝ (શર્કરા અથવા ખાંડ)ના રૂપમાં મળે છે. ગ્લુકોઝ ખોરાકમાંથી મળતા કાર્બોહાઇડ્રેટ્સમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને શરીરના દરેક કોષ માટે અનિવાર્ય છે. પરંતુ ગ્લુકોઝ કોષમાં પ્રવેશી શકે તે માટે એક ચાવીની જરૂર હોય છે, જેને ઇન્સ્યુલિન કહેવાય છે. આ ઇન્સ્યુલિન આપણા સ્વાદુપિંડ (પેન્ક્રિયાસ)માં આવેલી બીટા કોષિકાઓ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. જો આ બીટા કોષિકાઓ નાશ પામે અથવા તેમની સંખ્યા ઘટી જાય, તો ઇન્સ્યુલિનનો સંપૂર્ણ અથવા આંશિક અભાવ થાય છે. આવી સ્થિતિમાં ગ્લુકોઝ કોષમાં પ્રવેશી શકતું નથી. અથવા, જો ઇન્સ્યુલિન હોવા છતાં તેની અસરકારકતા ઘટી જાય (ઇન્સ્યુલિન રેઝિસ્ટન્સ), તો પણ ગ્લુકોઝ કોષમાં યોગ્ય રીતે પ્રવેશી શકતું નથી.પરિણામે, ઉપયોગમાં ન આવતું ગ્લુકોઝ લોહીમાં ફરતું રહે છે અને તેનું પ્રમાણ સામાન્ય કરતાં વધી જાય છે. આ સ્થિતિ લાંબા ગાળે શરીરને નુકસાન પહોંચાડે છે, જેને ડાયાબિટીસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
આપણું શરીર એક યંત્ર સમાન છે, જે સતત કાર્યરત રહે છે. આ યંત્રને ચલાવવા માટે ઉર્જાની જરૂર હોય છે, જે ગ્લુકોઝ (શર્કરા અથવા ખાંડ)ના રૂપમાં મળે છે. ગ્લુકોઝ ખોરાકમાંથી મળતા કાર્બોહાઇડ્રેટ્સમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને શરીરના દરેક કોષ માટે અનિવાર્ય છે. પરંતુ ગ્લુકોઝ કોષમાં પ્રવેશી શકે તે માટે એક ચાવીની જરૂર હોય છે, જેને ઇન્સ્યુલિન કહેવાય છે. આ ઇન્સ્યુલિન આપણા સ્વાદુપિંડ (પેન્ક્રિયાસ)માં આવેલી બીટા કોષિકાઓ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. જો આ બીટા કોષિકાઓ નાશ પામે અથવા તેમની સંખ્યા ઘટી જાય, તો ઇન્સ્યુલિનનો સંપૂર્ણ અથવા આંશિક અભાવ થાય છે. આવી સ્થિતિમાં ગ્લુકોઝ કોષમાં પ્રવેશી શકતું નથી. અથવા, જો ઇન્સ્યુલિન હોવા છતાં તેની અસરકારકતા ઘટી જાય (ઇન્સ્યુલિન રેઝિસ્ટન્સ), તો પણ ગ્લુકોઝ કોષમાં યોગ્ય રીતે પ્રવેશી શકતું નથી.પરિણામે, ઉપયોગમાં ન આવતું ગ્લુકોઝ લોહીમાં ફરતું રહે છે અને તેનું પ્રમાણ સામાન્ય કરતાં વધી જાય છે. આ સ્થિતિ લાંબા ગાળે શરીરને નુકસાન પહોંચાડે છે, જેને ડાયાબિટીસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
ડાયાબિટીસના પ્રકારો
ડાયાબિટીસના મુખ્ય ચાર પ્રકારો છે, જે નીચે મુજબ છે:
1. ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસ
આ પ્રકારમાં ઑટો-ઇમ્યુન અથવા અજ્ઞાત કારણોસર સ્વાદુપિંડની બીટા કોષિકાઓનો નાશ થાય છે, જેના પરિણામે ઇન્સ્યુલિનનો સંપૂર્ણ અભાવ થાય છે. આ પ્રકાર સામાન્ય રીતે બાળકો અને યુવાનોમાં જોવા મળે છે.
2. ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ
આ સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે, જેમાં ઇન્સ્યુલિનનો આંશિક અભાવ હોય છે અથવા ઇન્સ્યુલિન રેઝિસ્ટન્સ (ઇન્સ્યુલિનની અસરકારકતામાં ઘટાડો)ને કારણે ગ્લુકોઝ કોષોમાં યોગ્ય રીતે પ્રવેશી શકતું નથી. આ પ્રકાર મોટાભાગે પુખ્ત વયના લોકોમાં જોવા મળે છે.
3. વિશિષ્ટ પ્રકારના ડાયાબિટીસ
આ પ્રકારમાં નીચેના વિવિધ કારણોસર ડાયાબિટીસ થાય છે:
– જેનેટિક ખામીઓ : બીટા કોષિકાઓમાં જેનેટિક ખામીને કારણે થતા MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young) 1 થી 6 પ્રકારો.
– ઇન્સ્યુલિનની ક્રિયામાં ખામી : જેનેટિક કારણોસર ઇન્સ્યુલિનની કામગીરીમાં અવરોધ, જેમ કે ટાઇપ A ઇન્સ્યુલિન રેઝિસ્ટન્સ.
– સ્વાદુપિંડના રોગો : જેમ કે પેન્ક્રિયાટાઇટિસ, સ્વાદુપિંડનું કેન્સર, અથવા સર્જરી દ્વારા સ્વાદુપિંડ દૂર કરવામાં આવે ત્યારે થતો ડાયાબિટીસ.
– આંતરસ્ત્રાવી ગ્રંથિઓના રોગો : થાઇરોઇડ અથવા એડ્રીનલ ગ્રંથિની સમસ્યાઓને કારણે થતો ડાયાબિટીસ.
– દવાઓના કારણે : લાંબા સમય સુધી સ્ટીરોઇડ્સ જેવી દવાઓના સેવનથી થતો ડાયાબિટીસ.
– ચેપ (ઇન્ફેક્શન) : કોન્જેનિટલ રુબેલા અથવા સાયટોમેગાલોવાયરસ જેવા ચેપને કારણે થતો ડાયાબિટીસ.
– ઇમ્યુન-મીડિયેટેડ ડાયાબિટીસ : એન્ટિ-રીસેપ્ટર એન્ટિબોડીઝને કારણે થતો દુર્લભ ડાયાબિટીસ.
– અન્ય જેનેટિક સિન્ડ્રોમ્સ : ડાયાબિટીસ સાથે સંકળાયેલા અન્ય જેનેટિક વિકારો.
4. ગર્ભાવસ્થા સંબંધિત ડાયાબિટીસ (જેસ્ટેશનલ ડાયાબિટીસ)
આ પ્રકાર સામાન્ય રીતે ગર્ભાવસ્થાના 28મા અઠવાડિયા પછી જોવા મળે છે. ગર્ભાવસ્થા પૂર્ણ થતાં આ ડાયાબિટીસ ઘણીવાર નાબૂદ થઈ જાય છે, પરંતુ આવી સ્ત્રીઓમાં આગામી 10 વર્ષમાં ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.